“Wat je ziet aan gedrag, is vaak maar een deel van het verhaal.”
Het is druk op de groep. Geluiden, stemmen, beweging, emoties. Kinderen lachen, spelen, roepen. En ineens barst de bom: een kind gilt, huilt of trekt zich terug.
Niet omdat het kind ‘lastig’ is, maar omdat het brein overvol is.
Voor veel pedagogisch professionals is dit herkenbaar. Je ziet gedrag, maar je weet niet altijd waar het vandaan komt. Overprikkeling of juist onderprikkeling speelt hierbij vaak een grotere rol dan je denkt.
De stille kracht van prikkels
Kinderen verwerken de hele dag prikkels via hun zintuigen: ze zien, horen, voelen, ruiken en proeven continu. Sommige kinderen lijken overal tegen te kunnen. Anderen worden al van slag van een schelle stem of een kriebelend shirt.
Elk mens verwerkt per seconde ruim 4 miljoen prikkels – en kinderen zijn daarin nog volop aan het leren filteren.
Overprikkeling ontstaat als het brein te veel signalen tegelijk binnenkrijgt. Het raakt dan overbelast. Je ziet dit bijvoorbeeld bij kinderen die druk worden, snel boos zijn of zich plots terugtrekken.
Onderprikkeling gebeurt juist als er te weinig prikkels binnenkomen. Het kind lijkt dan futloos, afwezig of dromerig – maar kan van binnen juist hunkeren naar actie of contact.
“Een kind dat zich terugtrekt, is niet altijd moe. Soms mist het juist de prikkel om aan te haken.”
Wat dit doet in de groep
Als een kind uit balans raakt, heeft dat invloed op de hele groep. Een overprikkeld kind kan botsen met anderen, spullen kapot maken of grenzen overschrijden. Een onderprikkeld kind kan afhaken, anderen gaan uitdagen of onbereikbaar lijken.
Voor jou als professional is dat een zoektocht: Moet ik begrenzen of juist activeren? En hoe hou je ondertussen ook de rest van de groep in balans?
Het is niet altijd zichtbaar wat een kind nodig heeft – en nog minder vaak zegt het dat zelf. Juist dan helpt het als jij leert denken in prikkelprofielen: hoe gevoelig is dit kind, hoe reageert het op zintuiglijke input, en hoe zit het met rust en herstel?
Prikkelverwerking vraagt afstemming
“Je hoeft het gedrag niet altijd te begrijpen, als je het maar durft te lezen.”
Wat vandaag werkt, kan morgen te veel zijn. En wat voor het ene kind rust geeft, is voor het andere kind juist saai of verwarrend. Daarom vraagt prikkelverwerking van jou als professional geen standaard aanpak, maar bewuste afstemming.
Kinderen hebben geen prikkelvrije wereld nodig – ze hebben een omgeving nodig waarin jij signalen op tijd opvangt én ruimte maakt voor herstel.
Wat kun je nu al doen?
Observeer gedrag zonder oordeel: kijk naar wat er echt gebeurt.
Bied regelmaat én ruimte voor herstelmomenten in de dag.
Stimuleer de verschillende zintuigen bewust: laat kinderen voelen, ruiken, bewegen, kiezen.
Slaap, honger, spanning of een kriebelend labeltje kunnen het verschil maken in hoe prikkels binnenkomen.
Tot slot
Je hoeft geen diagnose te stellen om verschil te maken. Door met aandacht te kijken, krijg je zicht op wat een kind echt nodig heeft en geef je het de ruimte om prikkels beter te leren verwerken.
Achter elk gedrag zit een kind dat zijn plek zoekt in een wereld vol indrukken.
Wil je hier dieper in duiken?
In SummerSchool 2025 volg je een nieuwe module die volledig inzoomt op prikkelverwerking bij jonge kinderen. Hoe herken je over- of onderprikkeling? Hoe speel je in op verschillende prikkelprofielen? En hoe zorg je voor meer balans in de groep? Deze special is onderdeel van zes actuele en praktische modules voor pedagogisch professionals.
Doe mee met SummerSchool 2025 – hét zomerprogramma waarmee duizenden collega’s zich lieten inspireren. Online, flexibel en direct toepasbaar in je werk.
